Historia Pułku 3 Strzelców Konnych im. Hetmana Polnego Koronnego Stefana Czarnieckiego.

Protoplastą Pułku był Pułk 3 Strzelców Konnych powstały 20 stycznia 1815 roku w armii Księstwa Warszawskiego u jego schyłku. Jego pierwszym dowódcą był płk Marcin Amor Tarnowski, który dowodził pułkiem do swojej dymisji 9 września 1815.  Pierwszy dowódca był więziony przez Rosjan za działalność patriotyczną. Zmarł w Krakowie w 1862 roku  i pochowany jest na Cmentarzu Rakowickim.  Kolejnym dowódcą w okresie Królestwa Kongresowego  był Kazimierz Dziekoński. Dowodził pułkiem do 4 listopada 1828 roku. Objął dowództwo Brygady Strzelców Konnych. Brał udział w Powstaniu Listopadowym. Trzecim dowódcą był Maciej Dembiński. Pułkiem dowodził do 26 lutego 1831 roku.  Złożył przysięgę wiernopoddańczą carowi i wstąpił do wojska rosyjskiego. Następnym dowódcą był płk Aleksander Błędowski.  10 marca 1831 został ciężko ranny. Podczas rekonwalescencji w Krzeszowicach zachorował na cholerę i zmarł. Pochowany na cmentarzu w Czernej. Ostatnim dowódcą pułku w Powstaniu Listopadowym był od 13 kwietnia 1831 roku ppłk Franciszek Russyan. W trakcie służby w pułku awansowany na pułkownika. Zmarł w 1861 roku w Celinach koło Łukowa. 

Pułk brał udział w Powstaniu Listopadowym walcząc pod  Stoczkiem, Wawrem, Nieporętem był w odwodzie w bitwie pod Olszynką Grochowską. Za walki w Powstaniu Listopadowym żołnierze i oficerowie zostali odznaczeni 1 krzyżem kawalerskim, 17 złotymi i 20 srebrnymi Krzyżami Orderu Virtuti Militari. 

Dla upamiętnienia protoplastów w przedwojennym Pułku 3 Strzelców Konnych czterech fanfarzystów plutonu trębaczy, podczas uroczystych wystąpień, nosiło mundury strzelców konnych w czasów Królestwa Kongresowego. 

Na początku istnienia niepodległej Rzeczypospolitej jazda była zorganizowana w pułki samodzielne – szwoleżerów i ułanów oraz w pułki organiczne – strzelcy konni. Pułki organiczne działały na rzecz poszczególnych dywizji piechoty często jako samodzielne szwadrony lub dywizjony - formacje dwuszwadronowe. Ich przydziały były zmieniane w zależności od sytuacji frontowej, stąd w przypadku Pułku 3 Strzelców Konnych trudno jest ustalić jego zdobycze wojenne w latach 1919 – 1920 gdyż pułk został stworzony z różnych formacji walczących osobno. 

4 października 1921 roku rozkaz Ministerstwa Spraw Wojskowych powołał 3 Pułk Strzelców Konnych. W skład jego weszły następujące formacje:

• I dywizjon 1 Pułku Strzelców Konnych – utworzył 1 szwadron 3PSK
• dywizjon Huzarów Śmierci – utworzył 2 i 3 szwadron 3PSK
• 8 szwadron tzw. wojennego 3 PSK przemianowanego później na 5 PSK. 

Szwadrony te połączyły się 27 kwietnia 1922 roku w Białymstoku. 8 grudnia 1922 roku pułk został przeniesiony do Wołkowyska, gdzie stacjonował do wybuchy II wojny światowej. W 1924 roku, wraz ze zmianą nazewnictwa jazda na kawaleria, 3PSK wraz z innymi pułkami strzelców konnych stał się kawalerią samodzielną. 

Barwami Pułku 3 Strzelców Konnych był proporczyk najpierw oliwkowo-amarantowy z żółtą żyłką, następnie szmaragdowo- amarantowy z żółtą żyłką. W pułku noszono zwyczajowo proporczyk trawiastozielono-amarantowy z żółtą żyłką. 

Sztandar dla Pułku 3 Strzelców Konnych ufundowali ziemianie powiatu pińczowskiego w 1921 roku a wręczony został 27 kwietnia 1923 roku. Po roku 1927 sztandar został zmieniony – w jednym z dolnych rogów w miejsce cyfry 3 wyhaftowano wizerunek Matki Boskiej Kodeńskiej.  Sztandar ten towarzyszył pułkowi jesienią 1939 roku. Został ukryty 12 października 1939 roku. Miejsce ukrycia zmieniono 8 września 1940 roku.  5 lipca 1980 roku sztandar został odnaleziony i po konserwacji przekazany do Muzeum Wojska w Białymstoku. 

Pochodzenie melodii marsza pułkowego ani jego kompozytor nie są znane.  

5 stycznia 1926 roku ustanowiono odznakę pułkową „…jako wiadomy znak łączności między oficerami i szeregowymi służby czynnej, w rezerwie i w pospolitym ruszeniu”. Odznaka zatwierdzona została w 1927 roku. Na odznace widnieją dwie daty. 1807 jest błędną datą mająca oznaczać powstanie pułku w Księstwie Warszawskim. Druga data 1921 jest datą oficjalnego powołania pułku w II Rzeczypospolitej.  W 1930 roku pułk wystąpił o zmianę dat na odznace na 1815 i 1919 – na pamiątkę powstania Szwadronu Ziemi Kujawskiej – wszedł on w skład pułku w 1922 roku.  Ministerstwo Spraw Wojskowych nie zgodziło się na zmiany. Istnieją jednak oryginalne odznaki ze zmienionymi datami. Niektóre odznaki mają również zmieniony układ barw na proporczykach. 

W 1936 roku pułkowi została nadana nazwa Pułk 3 Strzelców Konnych imienia Hetmana Polnego Koronnego Stefana Czarnieckiego. Za datę święta pułkowego przyjęto 27 kwietnia roku dla upamiętnienia dnia zebrania się szwadronów w Białymstoku w 1922 roku. Żołnierze pułku na naramiennikach zmienili cyfrę 3 na inicjały S C i buławę hetmańską.

Dowódcami pułku byli:

Ppłk/płk Władysław Tomaszewicz – od 7 października 1921 roku do 29 listopada 1927. W trakcie służby, 1 lipca 1923 roku awansowany na stopień pułkownika. Przeniesiony w stan spoczynku w 1929 roku. Aresztowany w maju 1941 przez NKWD i wywieziony w głąb ZSRR. Dalszy los nieznany. 

Ppłk/płk dypl. Jan Władysław Rozwadowski – od 29 listopada 1927 roku do 23 czerwca 1931 roku. W trakcie służby, 2 stycznia 1928 roku awansowany na pułkownika. Przeniesiony w stan spoczynku w 1933 roku. 6 grudnia 1939 roku aresztowany przez NKWD, zamordowany na Ukrainie w 1940 roku.

Ppłk/płk Leonard Jerzy Michalski – od 3 sierpnia 1931 roku do 4 lipca 1935 roku. W trakcie służby awansowany na stopień pułkownika. W 1939 roku przedostał się przez Węgry do Wielkiej Brytanii. Służył w PSZ na zachodzie do 1946 roku. Zmarł w Londynie w 1963 roku. 

Płk dypl. Julian Filipowicz – od lipca 1935 roku do kwietnia 1939 roku. Przeniesiony na dowódcę Wołyńskiej Brygady Kawalerii. Uniknął niewoli, działał w ZWZ i AK. Awansowany do stopnia generała brygady. Dwukrotnie aresztowany przez Niemców, dwukrotnie uciekł. Zmarł w Otwocku w 1945 roku. 

Ppłk dypl. Jan Małysiak – od 2 maja 1939 roku do 6 października 1939 roku. W niewoli niemieckiej w oflagu w Murnau. Po wyzwoleniu w 2 Korpusie Polskim. Powrócił do kraju po rozwiązaniu Korpusu. Zmarł w Krakowie  w 1979 roku. 

W latach 1929 – 1934 oficerowie pułku z sukcesami startowali w Mistrzostwach Wojska zdobywając tytułu Mistrza, I Wicemistrza i II Wicemistrza zespołowo. W 1931 roku w Wilnie, w 1932 roku w Krakowie zespół zdobył tytuł Mistrza Armii zespołowo. W Krakowie por. Bronisław Korzon zdobył tytuł Mistrza Indywidualnie a por. Wacław Totjew zdobył tytuł I Wicemistrza. W 1934 roku w Hrubieszowie zespół zdobył tytuł I Wicemistrza Armii. W okresie rozgrywania Mistrzostw pomiędzy 1923 a 1939 rokiem ekipa pułku wystawiła do finałów 13 oficerów. 

Przez lata Pułk 3 Strzelców Konnych wchodził w skład Nowogródzkiej Brygady Kawalerii. Nie objęła go mobilizacja w marcu 1939 roku. Latem został przydzielony do Suwalskiej Brygady Kawalerii, której dowódcą był gen. bryg. Zygmunt Podhorski. W jej skład wchodziły następujące oddziały: 

• 3 Pułk Szwoleżerów Mazowieckich im. płk. Jana Kozietulskiego
• 1 Pułk Ułanów Krechowieckich im. płk. Bolesław Mościckiego
• 2 Pułk Ułanów Grochowskich im. gen. Dwernickiego
• Pułk 3 Strzelców Konnych im. Hetmana Polnego Koronnego Stefana Czarnieckiego
• 4 dywizjon artylerii konnej
• 11 szwadron łączności
• 11 szwadron pionierów
• 11 szwadron kolarzy
• 31 dywizjon pancerny
• 84 bateria artylerii przeciwlotniczej.

Pułk po mobilizacji wyruszył transportem kolejowym 3 września i osiągnął miejsce wyładunku w Czerwonym Borze koło Łomży w dniu 6 września.  Tam zginął pierwszy żołnierz pułku w 1939 roku. Pułk został podporządkowany 18 Dywizji Piechoty i pierwsze walki stoczył na linii Grodzisk – Dzwonek – Czerwiń. Poległo tam kolejnych 6 żołnierzy. W nocy z 8 na 9 września pułk walczył z oddziałami Dywizji Pancernej Kempf w rejonie miejscowości Truszki tracąc 4 żołnierzy. 10 września zostały rozbite pułkowe tabory w tym ambulans weterynaryjny.  Ilu żołnierzy zginęło i ilu dostało się do niewoli – tego nie ustalono. 11 września P3SK wrócił pod rozkazy Suwalskiej Brygady Kawalerii. W walce pod Hodyszewem pułk stracił kolejnego żołnierza i stracił również łączność z brygadą. Pułk przeprawił się przez Narew w okolicach miejscowości Puchły ale w zagrożeniu ze strony Niemców wrócił na południowy brzeg. Przeszedł w rejon Hajnówki i zaatakowany cofa się w okolice miejscowości Budy, gdzie w walce zginęło kolejnych 7 żołnierzy. W Budach podjęto decyzję o marszu do Wołkowyska celem uzupełnienia zapasów. W Cichowoli po otrzymaniu informacji o wejściu Armii Czerwonej pułk zawraca i w Białowieży łączy się z brygadą, gdzie pułki Suwalskiej i Podlaskiej Brygad Kawalerii tworzą Zgrupowanie Kawalerii „Zaza” pod dowództwem gen. bryg. Zygmunta Podhorskiego. Pułk 3 Strzelców Konnych wszedł w skład Brygady „Edward” dowodzonej przez płk. Edwarda Milewskiego. 21 września Zgrupowanie „Zaza” ruszyło na południe. Pod wsią Kalenkowicze P3SK otworzył w nocnym ataku drogę Zgrupowaniu. W walce tej poległo 3 żołnierzy pułku. 23 września w Mielniku przeprawiono się przez Bug. 26 września osiągnięto Biała Podlaską. 28 września osiągnięto rzekę Wieprz w okolicach Nowogrodu. Przeprawę przez Wieprz przerwano z powodu zagrożenia ze strony niemieckiej 4 Dywizji Piechoty.  Zgrupowanie „Zaza” zostało podporządkowane rozkazom gen. bryg. Franciszka Kleeberga. P3SK wziął udział w walkach zwanych kiedyś bitwą pod Wolą Gułowską, a przemianowanych później na bitwie pod Kockiem w rejonie miejscowości Czarna, Grabowo Szlacheckie, Wola Gułowska, Leopoldowo, Poznań, Niedźwiedź. 5 października 1939 roku gen. Kleeberg podjął decyzję o kapitulacji. Rozkaz ten nie dotarł do Pułku 3 Strzelców Konnych. Pułk szedł dalej i w nocy z 5 na 6 października we wsi Kalinowy Dół pułk wpadł w zasadzkę i został rozbity. Ocaleni żołnierze rozproszyli się po okolicznych lasach.  Konie w chwili otwarcia ognia były prowadzone w ręku. Te które przeżyły również rozproszyły się po okolicy. Wiedzione jednak instynktem stadnym samoczynnie zaczęły łączyć się w dużą grupę. Rankiem 6 października Zgrupowanie „Zaza” stało w szyku rozwiniętym pod wsią Lipiny oczekując kapitulacji. Brakowało tylko Pułku 3 Strzelców Konnych. Nagle z odległej lizjery lasu wyłoniła się ława koni galopująca coraz szybciej w stronę zebranych oddziałów. Ktoś ze sztabu powiedział – No to mamy 3 PSK panie generale, ale dlaczego oni tak się spieszą do niewoli? Ktoś z szeregu krzyknął – To same konie! Nie ma ani jednego jeźdźca! Zziajane konie, niektóre z nich ranne, z porwanymi wodzami zatrzymały się przed rozwiniętym szykiem parskając, rzucając głowami i grzebiąc kopytami. Stawiły się same na ostatnią zbiórkę. 

Oficjalnie pułk we wrześniu i październiku 1939 roku stracił 40 żołnierzy.  Dokładna liczba nie jest znana gdyż nie wiadomo ilu zmarło z ran i nie było końcowej zbiórki do kapitulacji. Oficerowie pułku zostali osadzeni w Oflagach w VII A Murnau i II C Woldenbergu. O innych miejscach osadzenia nie ma informacji. 

Przez NKWD zostało zamordowanych najprawdopodobniej 18 byłych i zmobilizowanych oficerów Pułku 3 Strzelców Konnych. 

W konspiracji barwy pułku przyjął zwiad konny II batalionu 77 Pułku Piechoty Ziemi Lidzkiej Armii Krajowej.